EDİTÖRDEN//

Son günlerde, Uşak Belediye’sinin Uşak Kent Merkezinin tarihi doku açısından en zengin olan çarşı bölgesinde ki asfalt çalışması “Uşak Mimarlar Odası “tarafından sosyal medya ortamında yapılan itirazla gündeme taşındı.

Uşak Belediye 4 Mayıs 2021 tarihinde yaptığı bir ilanla; “05.05.2021 Çarşamba gününden itibaren; Cumhuriyet Caddesi (Ulu Camii önü), Güneş Sokak (Müftülük önü), Mimar Sinan Caddesi, Ali Galip Kaya Sokak (Defterdarlık arkası) ve Bir Eylül Caddesi yapılacak olan yol ve asfalt çalışmaları nedeniyle trafiğe kapatılacaktır. Vatandaşlarımızın mağdur olmaması adına alternatif yolları kullanması önemle rica olunur” diye duyurdu.

Uşak Mimarlar Odası Başkanı Çağlar Samancı ise 5 Mayıs 2021 tarihinde Facebook üzerinden yapılan uygulamaya itirazını; “Ulu Cami, Burma Cami, Karaali Cami Cumhuriyet Meydanı, Bedesten, Paşa Hanı (Dülgeroğlu Oteli), Hacı Gedik Hanı, tarihi çınarlar ve pek çok tarihi eserin bulunduğu caddelerde taş parkeler sökülüp asfalt dökülmesi Uşak a yakışmayacak bir uygulamadır. Çok geç olmadan destekleriniz için paylaşalım.” diyerek ifade etti. Ve kamuoyunu bu konuda bu konuda tepki vermeye çağırdı.

 Uşak Belediye’sinin söz konusu alanı 7 Mayıs 2021 tarihinde asfaltlaması sonucu Uşak Mimarlar Odası Başkanı Çağlar Samancı; “600 yıllık cami ve 100 yılı aşkın yaşı bulunan tarihi eserlerin önü bugün amiyane tabirle düzgünce asfaltlandı. Günlerdir yaptığımız çağrılar, başvurular kampanyalar cevapsız bırakılarak tonlarca kara asfalt döküldü. Öncelikle yürütülen kamuoyu oluşturma çalışmalarında sesimiz olan mimar meslektaşlarımız, Uşak'ın değerli halkı ve medya mensuplarına teşekkür eder yeterli kamuoyu oluşturamayıp böyle ilkel ve kent dokusuyla uyumsuz bir çalışmaya engel olamadığım için Mimarlar odası başkanı olarak Uşak halkından özür dilerim. Gün gelir tarih gerektiği değeri görür.” diyerek ifade etti.

Selçuklu Döneminden beri Uşak Şehrinin merkezi olan Uşak Çarşı alanında birçok tarihi yapı bulunmaktadır. Mezkûr mahal Uşak Kentsel Sit Alanı içinde yer almaktadır. Ve asfalt uygulamasının etkileyeceği Uşak Kentsel Sit Alanı içinde ki tarihi yapılar şöyle sıralanabilir;

  • Ulu Cami (Köme mahallesi, H.822/M.1419)
  • Burma Cami (Köme mahallesi, H.980/M.1572)
  • Paşa Hanı (Özdemir Mahallesi, H.1314/M.1898)
  • Yer Altı Hamamı/Hamam-ı Atik (Özdemir Mahallesi, tarihi bilinmiyor)
  • Hacı Gedik Hanı (Köme mahallesi, R.1309/M.1893)

Uşak Kentsel Sit Alanı; Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı'na bağlı Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu tarafından 20.06.1984 tarih ve 295 sayılı kararı ile tescil edilmiştir. 1983 yılında çıkarılan “2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu” ile sit ilan edilen alanlarda yürürlükteki imar planlarının geçersiz kaldığı ve bu alanlarda Koruma Amaçlı İmar Planlarının bir yıl içinde yapılmasının öngörüldüğü bilinmektedir.

1984 yılında çıkarılan "Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıklarının Tespit ve Tescili" hakkındaki yönetmelikte ise “kentsel sit; mimari, mahalli, tarihsel, estetik ve sanat özelliği bulunan ve bir arada bulunmaları sebebiyle teker teker taşıdıkları kıymetten daha fazla kıymeti olan, kültürel ve tabii çevre elemanlarının (yapılar, bahçeler, bitki örtüleri, yerleşim dokuları, duvarlar) birlikte bulundukları alanlar” olarak ifade edilmiştir.

Bu düzenlemeler üzerine Uşak Belediyesi tarafından yapılan Koruma Amaçlı İmar Planı son halini 2007 yılında 1/1000 ölçekli Uşak Koruma Amaçlı İmar Planı ile almıştır.

Bu tartışmaya benzer bir itiraz 2021 yılının başlarında İzmir Doğal ve Kültürel Yaşam Girişimi tarafından İzmir'in Konak ilçesinde bulunan ve 2.Derece Doğal SİT Alanı olan ‘Varyant Yolu’ bölgesinin 400 metrelik bölümündeki 65 yıllık Arnavut kaldırımı taşları sökülerek yerine asfalt dökülmesi üzerine İzmir 1 No’lu Koruma Kurulu hakkında suç duyurusuyla gündeme gelmişti. Çünkü İzmir 1 No’lu Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu mevcut yasa ve yönetmelikler uyarınca asfalt uygulamasına cevaz vermişti.

Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı'na bağlı Aydın Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğünün 29.06.2018 tarih ve 549459 sayılı yazısı doğrultusunda yeniden düzenlenen Tralleis Antik Kenti I. , II. ve III. Derece Arkeolojik Sit ve Kentsel Sit Koruma Amaçlı 1/1000 Ölçekli Uygulama İmar Planında Kentsel Sit Alanına İlişkin Hükümler başlıklı 5. Bölümde Yollar hakkında hükümlerden 5.7.1 maddesinde “... asfalt kullanılamaz” ifadesi çıkarılarak; bulvar ve caddelerdeki trafik yoğunluğu göz önünde bulundurulup can ve mal güvenliğinin sağlanabilmesi amacıyla “HÜKÜMET BULVARI, DOĞU VE BATI GAZİ CADDELERİNDE ASFALT KULLANILABİLİR.” ifadesi eklenmiştir.

Kentsel Sit Alanlarında asfalt uygulaması hakkında Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı'na Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurullarınca verilen kararlara bakacak olursak yasal bir engel bulunmamaktadır.

Uşak Kentsel Sit Alanının asfalt uygulanan yol kısmı 300-400 metre gibi çok kısa bir alandır. Bu alanda yer altı suları yüzeye çok yakındır. Ulu Cami ve Burma Cami restorasyonunda görülmüştür ki rutubet yapı statiğini tehlikeye sokan bir boyuta ulaşmıştır. Bu rutubet aynı hat üzerinde ki belediye iş hanı incelendiğinde de görülecektir. Zira söz konusu alanda restore edilmeyi bekleyen yer altı hamamı mevcuttur. Yağışlarla oluşan suyun parke taş veya kilit taşı uygulamasıyla zeminde oluşturacağı rutubet bu tarihi yapıların hayatiyetini tehlikeye atacak durumdadır.

Uşak Kentsel Sit Alanında tarihi panoramayı bozan Uşak Belediye Binası, Belediye İşhanı,.vb. gibi yapıların dönüştürülmesine destek verilmesinin daha doğru olacağı muhakkaktır.

Uşak Kentsel Sit Alanının asfalt uygulanan yol kısmı Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk asfalt yollarındandır. Bu yolun asfaltlanma tarihi 1932 yılıdır. Dolayısıyla üzerinden 90 yıl geçmiştir. Bu alanın tarihi dokusu denildiğinde “Asfalt” Türkiye Cumhuriyeti’nin ilklerinden birine mekân teşkil etmesi nedeniyle önemlidir. Bu yolda ki asfaltın hikayesine gelin bir bakalım;

Kuvvai Milliye Uşak Akıncı Müfrezesi Önderi Alaaddin Tiritoğlu İstiklal Savaşı sonrası yarım kalan üniversite eğitimini Paris Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde 23 Ekim 1930’da bitirerek, Uşak’a dönerek 1931’de yapılan yerel seçimlerde, Uşak Belediye Başkanı seçilmiştir.

Ankara’da henüz başlamak üzere olan asfalt yol yapım işlerinden daha önce, ilk asfalt tecrübesini ve beton yol yapımını Uşak’ta şehir içinde uygulayarak hizmete sokmuştur.

Türkiye'de ilk asfalt uygulamaları akademik literatüre göre; Osmanlı döneminde başlamış ve penetrasyon -makadam kaplamaların (taş döşeme yolların üzerine asfalt atmak ve preslemek suretiyle) yapımında Fransızlardan destek alınmıştır. 1929 yılında Şose ve Köprüler Kanunu çıkarılmış ve Türkiye’de asfalt yol yapımı için ilk teşebbüsler başlatılmış, Bayındırlık Bakanlığı, 1929 yılında asfalt yol tetkikleri için Avrupa’ya, özellikle de İtalya ve Fransa’ya bir heyet göndermiştir. Zira bu alanda asfalt yolun ilkleri şöyle sıralanabilir;

  • Galata Köprüsü yıkılıp eski köprünün yerine yeni köprü, Alman MAN firmasına yaptırılarak, 14 Nisan 1912’de, Sultan Reşat’ın cülus yıldönümünde törenle açılır. 3 yılda yapılan köprünün üzerinde artık tahtalar değil asfalt vardır ve İstanbul halkı da böylece asfaltla tanışmıştır.
  • 1930 yılında İstanbul Şişli — İstinye yolu ile Büyükdere ile Sarıyer arası asfaltlandı.
  • Uşak Belediye Reisi Alaattin Tiritoğlu’nun 1931 yılında göreve başlamasıyla başlayan asfalt çalışmaları Ulu Cami Paşa Hanı arasında 1932 yılında hayata geçmiştir.
  • İzmir’in ilk asfalt yolu olan İsmet Paşa Caddesi 1933 yılında açılmıştı.
  • Ankara’nın ilk asfalt yolu Ankara-Çubuk yoludur.

Bu yol yapım işleri ile ilgili dönemin Uşak Belediye Mühendisi Halis Bey ile Uşak Belediye Reisi Alaettin beyin arasında geçen ilginç olay Alaettin beyin anlatımıyla şöyle gelişmiştir:

Hurdalar hakkında konuşan Uşak Belediye Başkanı Çakın: Varsa somut delil gereğini yaparım Hurdalar hakkında konuşan Uşak Belediye Başkanı Çakın: Varsa somut delil gereğini yaparım

 “-Fransa’dan döndüğüm yıllarda Uşak’ta yenilikler yapmayı düşünmüş, ilk iş olarak da belediye mühendisinin nasıl biri olduğunu sormakla başlamıştım...”

Belediye Başkanı ve mühendis bey bir araya geldiklerinde ise, aralarındaki ilginç diyalog şöyle devam etmiştir:

“-Mühendis Bey Belediyenin önüne doğru olan yola Arnavut kaldırımı yapsak, dememe kalmadan, o terbiyeli adam hiddetlenerek, aynen Reis Bey size teessüf ederim. Siz Avrupa görmüş insansınız, memleketin her sokağını asfaltlamak düşüncesinde olmadıkça başka reislerden farkınız ne olabilir demekten kendini alamadı...”

 Alettin beyin fikirlere saygılı, doğru fikirleri destekleyen bir insan olduğunu mevcut diyalogun sonucundan çıkarmak yanlış olmaz. Zira Halis beyin düşünceleri, Uşak caddelerinde hayat bulmuştur.

Editör: TE Bilişim