Nezih Eldem annesi ve babası ile birlikte
Nezih Eldem’in annesi ve babası önce Uşak’ta, daha sonra Denizli’de öğretmen olarak görev yapmışlardır. Bu nedenle Nezih Eldem İlkokul’u, Uşak’ta okumuştur. Annesi Mükerrem Eldem Uşak’ta ders anlatırken, Öğretmen çift, görev yaptıkları yerlerde, yeni kurulan Cumhuriyet’in devrimlerinin getirdiği ilkelerin uygulayıcısı olmuşlardır. İbadetin Türkçeleştirilmesi, latin alfabesinin kullanılmaya başlanması, şapka takılması, ilk Cumhuriyet balosunun yapılması gibi konularda öncü olmuşlardır. Amatör olarak ud çalan babası Sırrı Bey, müzikle yakın ilişkisi nedeniyle, yeni oluşturulan Türkçe ezanın öğretilmesinde görev almıştır. Babası Sırrı Eldem Denizli’de müezzinlere Türkçe ezan öğretirken Nezih Eldem, 1939 yılında Güzel Sanatlar Akademisi Mimarlık Bölümü’nde mimarlık öğrenimine başlamış ve 1944 yılında buradan, yüksek mimar olarak mezun olmuştur. Çizim kabiliyeti, el becerileri ile mimarlık ortamında avantaj sahibi olan Eldem, resim konusundaki başarısıyla Mimarlık Fakültesi’nde fark edilmiştir.
Turgut Cansever’in ifadesiyle, Nezih Eldem Akademi’de Sedad Hakkı’nın öğretisiyle gelişen sivil mimariyi, tarihi bölgeleri koruma anlayışını, henüz yeni kurulan İTÜ Mimarlık Fakültesi’nde böyle bir anlayış yokken buraya taşımak amacıyla, bazı sıkıntılara ve tepkilere rağmen uğraş vermiştir.
Nezih Eldem’in kariyerinin başlangıç yılları, Türkiye mimarlığının 1940-1950 yılları arasında, içinde bulunduğu, yoğun bir biçimde Avrupa’daki eşzamanlı totaliter mimarlığın etkilerini taşıyan II.Ulusal Mimarlık Dönemi’ne rastlar. Bu dönemde yeniden ulusal-bölgesel değerler aranmış, formalist taş kaplı, ağır, hantal, kasvetli yapılara dönülmüştür . 1923-1927 yılları arasında baskın olan I.Ulusal Mimarlık Dönemi’ndeki Neoklasik Türk Üslubu’nun henüz canlı olan etkileri, Avrupa’daki aşırı milliyetçilik akımının tesirleriyle ulusçuluk bilincinin ağır basması, yabancı mimarlara gösterilen tepkiler ve S.H.Eldem’in Güzel Sanatlar Akademisi içinde kurduğu ve yürüttüğü Milli Mimari Semineri çalışmaları sonucunda, yerel ve ulusal mimarlık ögelerinin kullanıldığı, on yıl boyunca etkin olan, milli mimari akımı başlamıştır. Simetriye önem verilen bu dönemde, geleneksel sivil mimari yapılarından alınan biçim ögeleri kullanılmış, cephede anıtsallık ve taş kaplamalar tercih edilmiştir. .
Yüksek Mühendis Okulu’nun, İstanbul Teknik Üniversitesi olmasından sonra, Nezih Eldem, Bina Bilgisi III Kürsüsü’nde, 1946-1954 yılları arasında İTÜ Mimarlık Fakültesi’nde öğretim üyeliği yapmış olan, Prof.Paul Bonatz ’ın (1877-1956) asistanı olarak akademik kariyerine devam etmiştir .
Atatürk için yapılmasına karar verilen anıt mezar için, 1941 yılında açılan ve 1942 yılında sonuçlanan, uluslararası mimarlık projesi yarışmasında, 49 proje içerisinden seçilerek yapılmasına karar verilen proje, Prof.Emin Onat-Doç.Orhan Arda projesinin tören alanına giden, kabir binasının aksıyla dik kesişen aksta konumlanmış bulunan, uzun yürüme yolunun bugünkü şekli “Aslanlı Yol” Nezih Eldem’in eseridir.
Türk milleti için kutsal değerlerle kuşatılan Anıtkabir’deki her mimari unsur ayrı bir mana taşıyor. Ata’nın kabrine ulaşan 262 metrelik Aslanlı yolun sağ ve solunda bulunan 24 aslan, “24 Oğuz boyunu” temsil ediyor. Türk kültüründe güç sembolü olduğu için seçilen aslan figürlerinin çift olması milletin “birlik ve bütünlüğünü” vurgularken, aslanların kedi gibi yatar pozisyonda olması ise bu büyük gücün “barışseverliğini” sembolize ediyor. Ziyaretçilerin de kabrin manevi atmosferine ayak uydurmaya yönlendirildiği Aslanlı yolda, taşlar Ata’nın huzuruna çıkanların “başlarının öne eğik” olması için 5 santimlik çim boşluğu bırakılarak döşenmiş.
ANITKABİR ASLANLI YOL
Lahit bölümünün basık tonozlu örtüsündeki halı biçiminde tasarlanan, Şeref Holü’nün tavanındaki kilim motiflerini hatırlatan geometrik desenli, Lahit Odasındaki, Kulelerin kapı ve pencere kemerlerindeki, Şeref Holü’nün giriş kısmına açılan sütunlu geçişin iki yanında tavandan yere kadar uzanan ve girişi çerçeveleyen, üzerinde kilim desenlerinin yer aldığı ince şerit halindeki mozaiklerin, kısacası Anıtkabir’de uygulanan bezeme tasarımlarının hepsi Nezih Eldem’in çalışmasıdır.
Yüksek Mühendis Mektebi’nin İTÜ’nün bünyesine katılmasıyla, bu üniversitede asistan olarak görev aldı. 1954’te doçent, 1962 yılında da profesör oldu.
İlk uygulanan tasarımı 1949 yılında Ankara Büyükşehir Belediyesi Binası'dır. Diğer önemli tasarımları arasında Eski Şark Eserleri Müzesi düzenlemesi (1964-74, Sultanahmet),İTÜ Maden Fakültesi G Amfisi (1964, Maçka) ve İTÜ Taşkışla Binası'ndaki 109 No'lu Konferans Salonu yer almaktadır.
Nezih Eldem mimarlık ve akademik kariyerine ek olarak Mimarlar Birliği ve Mimarlar Odası’nda da üye olarak görev almıştır. UNESCO’nun Türkiye Milli Komisyonu Yönetim Kurulu’nda ve de Avrupa Ortak Mirası Kampanyası’nda da çalışmalar yürütmüştür. Bu çalışmalarının neticesinde İstanbul “korunması gereken dünya kenti” seçilmesine önemli katkıları olmuştur. 1998 yılında Ulusal Mimarlık Ödülü’nü kazanmıştır.2005 yılında İstanbul’da vefat etmiştir.
Nezih Eldem’in bazı eserleri
1949: Ankara Belediyesi İşhanı
İTÜ Mimarlık Fakültesi, Taşkışla 109 No'lu Konferans Salonu
1964: İTÜ Maden Fakültesi G Amfisi
1964: Eski Şark Eserleri Müzesi Düzenlemesi
1977: İstanbul Üniversitesi Akademik Merkezi
1978: Safranbolu Asmazlar Konağı Restorasyonu
1978: Kuşadası Kongre Merkezi
1979: Sultanahmet Meydanı Çevresi ve Ayasofya Soğukçeşme Sokağı Koruma ve Geliştirme Projesi
1980: İstanbul Üniversitesi Akademik Merkezi
1984: Süleymaniye ve Zeyrek Koruma Planları ve Pilot Projeleri
1987: Eyüp Merkezi Alan Düzenlemesi
1991: Askeri Müze
HABER: SERKAN KARAYOL
Editör: TE Bilişim
