ARAŞTIRMA: ÖMER AŞÇI ///
Gelin bu sorunun cevabını Maden Yüksek Mühendisi(İTÜ Maden Fakültesi Emekli Öğretim Görevlisi) Melih TURHAN Bey’in “Anılarla Madencilik 2” adlı bu kitabından öğrenelim:
Uşak Banaz Sahasında Maden Aramaları
1968 yılında Eti bank Murat Dağı bölgesindeki “Baltalı” sahasını alarak yeraltı aramalarına başlamıştır. Bu sahada Civa ve Kolemanit cevheri bulunuyor. Baltalı Köyü ve Gediz civarında olan Evren dede, Karaca-hisar, İn-tepe sahaları ile Çiçekli kaya, Satılmış Tepe, Çakıraz Tepe, Maden Sivrisi Tepe zuhurları bu gruba dahildir. 1965 – 1970 yılları arasındaki yüksek fiyatlar nedeniyle kurulmuştur. Fakat 1969 yılından sonra Murat Dağı bölgesindeki önemli zuhurları hepsi Türk Civa Şirketi’ne devir oluyor.
1972’de Devlet Planlama Teşkilatının da yardımı ile bu şirket tarafından Uşak – Banaz yakınlarında Evrendede’de döner fırın kuruluyor ve üretime başlıyor.
Gözyaşları ile kapatılan fabrika
4 Haziran 1976 cuma günü Banaz Civa Fabrikası düzenlenen bir törenle işçilerin gözyaşları arasında kapatılmış, bu hadise “Türkiye’de ilk defa kapatılan bir fabrika için tören düzenlendi” diye ulusal basında yer bulmuştu. 1970 senesinde faaliyete başlamış olan Türk Civa Anonim Şirketi Banaz Civa Fabrikası resmi ifade ve kayıtlara göre civa fiyatlarındaki aşırı düşüş sebebi ile varlığını sürdürememiştir.
Banaz halkı tarafından Civa Fabrikası olarak bilinmesine rağmen Banaz Kalsine Kolemanit Tesisi Müdürlüğü olarak resmi kayıtlara geçen Kolemanit Cevherini tanıyalım isterseniz;
Uşak ili Banaz İlçesi Evrendede mevkinde açılan bu tesisin resmi adı dür. Ticari açıdan en önemli bor mineralleri arasında öne çıkan Kolemanit ve Civa 1975 yılına kadar üretim yapılıyor.1980-84 yılları arasında tesis müdürlüğü yapan Ali Berberoğlu beyin öz geçmişinde yazan Uşak-Banaz Kalsine Kolemanit Tesisi Müdürlüğü ifadesine dikkatinizi çekmek isterim.Kolemanit Cevheri Nedir?
Yapılarında farklı oranlarda bor oksit içeren doğal bileşiklere Borax veya Bor Madeni denilmektedir. Doğada 230’dan farklı bor minerali bulunmaktadır. Ticari açıdan en önemli bor mineralleri arasında öne çıkanlardan biride Kolemanit’dir. Dünya Bor Lideri olan Eti Maden tarafından uluslararası kalite standartlarında yüksek katma değerli ürünlere dönüştürülen başlıca bor mineralleri ise; Tinkal, Kolemanit ve Üleksit’tir.Kolemanit minerali en çok Türkiye’de ve biraz ABD’de bulunmaktadır. Kolemanit cevherinin kimyasal yapısında çimento üretimi için gerekli olan ham-maddeler de bulunmaktadır. Ayrıca, Kolemanit alkali de içermemektedir.
Çimento üretiminde bor oksit (B2O3) kullanımı yeni değildir. Dünyada bazı araştırmacılar saf bor oksit kullanarak ürettikleri çimentonun özelliklerinde iyileşmeler sağlandığını tespit etmişlerdir. Bu doğrultuda ülkemizde de bu tür çalışmalar başlatılmış ve Kolemanitin çimento üretiminde en uygun bor minerali olduğu belirlenmiştir.Borun bir filizi olan Kolemanit’in bor oksit üretiminde kullanılmasının ardından çok değerli olmayan daha düşük tenörlü kısmının çimento üretiminde ham-madde olarak kullanılan kireç taşının bir kısmının yerine ikame edilmesi ile üretilen borlu çimento içerisinde normal Portland çimentosunda oldukça yüksek oranlarda meydana gelen C3S fazının hiç oluşamadığı tespit edilmiştir.
Kolemanit’in borik asit üretiminde yüksek tenörlü kısmının kullanılmasının ardından kalan düşük tenörlü kısmının da çimento sektöründe kullanılmasıyla yeni bir pazar payı oluşması sağlanacaktır. Daha düşük tenörlü kolemanitin kireç taşının yerine daha fazla kullanılması ile CO2 emisyonunun daha da azaltılması mümkündür.
