Uşak Araştırmaları Derneği Başkanı Ömer Aşçı, 1918'den Uşak'taki sağlık durumuyla ilgili bir not paylaştı. Aşçı'nın paylaştığı nottaki, "Kudurmuş köpekler tarafından ısırılanlar bir aylık tedavi sürecinin ardından iyileşmemeleri durumunda darü’l kelb tedavihanesine gönderilmektedir. Tespit edilip yakalanan kudurmuş köpeklerin bir kısmı itlaf edilmiştir. Yakalanamayanlar için 4-5 defa yetkililerden yakalanıp diğerleri gibi itlaf edilmeleri için talepte bulunulmuştur" ifadesi dikkat çekti. İşte Aşçı'nın verdiği bilgiler:
6 Mart 1918
Dâhiliye Nezareti’ne bağlı Sıhhiye Genel Müdürlüğü tarafından görevlendirilen mülkiye müfettişi Emin Bey'in 6 Mart 1918 tarihinde kaleme aldığı denetleme raporunda Uşak kazasındaki sağlık hizmetlerinin durumunu şöyle aktarılmaktadır;
Mülkiye Müfettişi Emin Bey’e teftiş sırasında Uşak Kazası Hükümet Tabiplerinden Dr. Yaşar Efendi eşlik etmiştir. Arşiv belgesinde Dr. Yaşar Efendi’nin idari göreviyle ilgili net bir bilgi bulunmasa da hükümet tabiplerinden biri olarak hastalıkla mücadele için gönderilecek maddi yardımların toplandığı birimin başında bulunması, toplanan yardımları gerekli yerlerde kullanabilmesi için yetkili kılınması dolayısıyla Uşak’ta sağlık alanında görülen aksaklıklardan sorumlu bir kişi olarak adının sıklıkla zikredilmesi gibi hususlar değerlendirildiğinde böyle yetkili birinin ancak kaza sağlık müdürlüğü görevinde bulunması gerekir. Uşak kazası hükümet tabibi Yaşar Efendi nezdinde mülkiye müfettişi Emin Bey tarafından Uşak kazasında icra kılınan teftiş 28 Mart 1918 tarihinde tamamlanmıştır. Yazışmaların hiçbir yerinde bu teftişin genel bir teftiş mı olduğu yoksa Doktor Yaşar Efendi’nin ihmallerinden kaynaklanan zorunlu bir soruşturma mı olduğu konusunda çelişkiler bulunmaktadır. Müfettiş Emin Bey tarafından hazırlanan rapor 1 Haziran 1918 tarihinde hazır hale getirilerek Dâhiliye Nazırı Talat Paşa’ya sunulmak üzere teftiş heyeti amiri ve aynı zamanda genel müdür olan Hamit Bey’e ibraz edilmiştir.
• 1918 yılı itibariyle Uşak kazası genelinde toplam 93.000 kişi yaşamaktadır. Uşak’ta 1 hükümet tabibi, 1 hastane başhekimi, 1 kumpanya tabibi ve 2 de askeri tabip bulunmaktadır.
• Uşak’ta sağlık hizmetlerinin yürütülmesinde görevli sağlık personeli ile faal olan 2 eczane de yeterli gelmektedir. Ancak zuhur eden hastalıkları deftere kaydetmekle görevlendirilecek 2 veya 3 adet düşük dereceli sağlık personeline ihtiyaç bulunmaktadır.
• Uşak genelinde sıtma ve çiçek hastalığının görüldüğü, maraz hastalığının yayıldığı, frengi hastalığının arttığı, bunların yanında verem, tüberküloz, humma ve dizanteri hastalıklarının görüldüğü, tüm bu hastalıklarla etkin mücadele edilebilmesi için gerekli sağlık malzemelerinin temin edilmesi hastalıkla mücadelede etki rol oynayacaktır.
• Uşak kazasındaki han, otel, tuvalet ve hamamlarda temizlik istenilecek düzeyde değildir. Genel sağlık koşullarına yeterince uyulmamaktadır. Çarşı ve pazarlardaki dükkânlar yeterince temiz olmamakla birlikte dükkân sahipleri de alet ve edevatlarının temizliğine yeterince dikkat etmemektedir. Bu konularda kendileri uyarılmamışlardır. Bu konuda belediye birimlerine ve kaymakamlığa gerekli bilgilendirmeler yapılmamıştır.
• Hastaların iyileşmesi için çaba sarf edilmektedir. Bu doğrultudaki sağlık personelleri tarafından tutulan tutanaklardan anlaşılmaktadır. Ancak bu hastaların iyileşmesinde etkin bir sonuç alınamamaktadır. Bu konularda daha hassas olunması ve tedbirlere nizami derecede uyulması gerekmektedir.
• Kahvehanedeki oyun takımlarıyla hamamda kullanılan takımların temizliğine dikkat edilmekte ise de bunlar yeterince temiz değildir.
• Hükümet tabibi tarafından Uşak kazasındaki sağlık sorunlarıyla alakalı Sıhhiye Genel Müdürlüğü aracılığıyla hükümete raporlar iletilmiştir.
• Vatandaşlardan biri herhangi bir bulaşıcı hastalığa yakalanması durumunda hemen kaymakamlığa ve belediyeye bilgi verilmekle beraber hastalığa yakalananlar evlerinde tecrit edilip tedavi edilmektedir.
• Kudurmuş köpekler tarafından ısırılanlar bir aylık tedavi sürecinin ardından iyileşmemeleri durumunda darü’l kelb tedavihanesine gönderilmektedir. Tespit edilip yakalanan kudurmuş köpeklerin bir kısmı itlaf edilmiştir. Yakalanamayanlar için 4-5 defa yetkililerden yakalanıp diğerleri gibi itlaf edilmeleri için talepte bulunulmuştur.
• Hayvan leşleri kasabanın pek çok yerine ve su akarlarının etrafına atılmıştır. Bu durum sağlık açısından oldukça sakıncalı bir durum olup bulaşıcı hastalıkların yayılmasına sebebiyet vermektedir. Bu nedenle belediye görevlilerine ivedilikle haber verilip bu duruma karşı önlem almaları gerekmektedir. Aksi halde belediye yetkilileri sorumlu tutulacaktır.
• Uşak kazası hapishanesinde tutuklu mahkûmların sağlık kontrolleri 15-20 günde bir yapılmaktadır. Ancak hasta veya talep olması durumunda hemen ziyaret edilmektedir.
• Bir yıl içerisinde 6.241 kişi çiçek hastalığından tedavi edilmiştir. Yeni doğanların az olması sebebiyle hanelere gidilip rahatlıkla müdahale edilmesini olanaklı kılmıştır. Aşısız olanların sayısı oldukça azdır. Hastalığa yakalananların sayısal verilerini içeren istatistikler düzenli olarak ilgili mercilere gönderilmektedir.
• Kaza sıhhiye meclisi en son 16 Şubat 1918 yılında toplandığı anlaşılmaktadır. Bu yeterli değildir. Bundan sonra düzenli olarak toplanmalıdır.
1918 yılında Uşak özelinde sağlık alanında yaşanan sorunların tespit ve ortaya çıkarılmasına yönelik yapılan teftiş oldukça önem arz etmektedir. Belirtilen tarihte Osmanlı Devleti Birinci Dünya Savaşı’ndan yenik ayrılmış ve kendisine Mondros Mütarekesi imzalatılmıştı. 30 Ekim 1918 tarihinde İtilaf Devletleri tarafından imzalatılan bu antlaşma ile Osmanlı Devleti fiilen sona ermiş, toprakları pek çok devlet tarafından işgal edilebilecek hale getirilmişti. Diğer yandan vatanı söz konusu olunca pes etmeyecek bir milletin 1919 yılında başlayacak çok olan cepheli siyasi ve askeri bir mücadeleye kalkışmanın hazırlığı başlamak üzereydi. Uşak kazası bu dönemlerde savaşın içerisinde yer alacak bir şehirdi. Bu nedenle Uşak’taki sağlık sisteminin alt yapısını bilmek ve ona göre tedbir almak son derece önem arz etmekteydi.
